Từ xưa đến nay, hàng xuất gia (Sa-môn, Bà-la-môn) tu hành không trực tiếp lao động sản xuất để tạo ra của cải vật chất nên đời sống phụ thuộc vào sự bố thí, cung cấp, cúng dường của hàng tín đồ tại gia.
Dĩ nhiên, sự phát tâm cao thượng, cho đi một phần tài sản của mình với lòng tin trong sạch sẽ mang đến cho các tín chủ tại gia quả phước vô lượng.
Về phía người xuất gia nuôi mạng bằng sự nhận thí, ngoài việc phải xứng đáng (tức có giới hạnh, có tu hành) thì còn mang trách nhiệm nặng nề. Nếu không làm tròn bổn phận của mình, không giáo hóa dẫn dắt tín đồ hướng thiện mà thọ nhận nhiều thì sẽ mang nợ của tín thí. Do vậy, Đức Phật thường răn nhắc hai chúng xuất gia và tại gia phải thực thi bổn phận và trách nhiệm của mình, “làm được như thế thì phương ấy được an ổn không điều gì lo sợ”.
“Một thời Phật ở tại núi Kỳ-xà-quật, thành La-duyệt-kỳ cùng với chúng Đại Tỳ-kheo 1.250 người. Bấy giờ, vào lúc thích hợp, Ðức Thế Tôn khoác y cầm bát vào thành khất thực. Lúc bấy giờ tại thành La-duyệt-kỳ có con trai của trưởng giả tên là Thiện Sinh, vào buổi sáng sớm, ra khỏi thành, đi đến khu vườn công cộng sau khi vừa tắm gội xong, cả mình còn ướt, hướng đến các phương Đông, Tây, Nam, Bắc, Trên, Dưới mà lạy khắp cả.
…
Phật lại bảo Thiện Sinh:
– Kẻ đàn việt cung phụng hàng Sa-môn, Bà-la-môn với 5 điều: 1- Thân hành từ. 2- Khẩu hành từ. 3- Ý hành từ. 4- Đúng thời cúng thí. 5- Không đóng cửa khước từ.
– Sa-môn, Bà-la-môn cũng khuyên dạy theo 6 điều: 1- Ngăn ngừa chớ để làm ác. 2- Chỉ dạy điều lành. 3- Khuyên dạy với thiện tâm. 4- Cho nghe những điều chưa nghe. 5- Những gì đã được nghe làm cho hiểu rõ. 6- Chỉ vẽ con đường sanh Thiên.
Này Thiện Sinh, nếu đàn-việt kính phụng hàng Sa-môn, Bà-la-môn như thế thì phương ấy được an ổn không điều gì lo sợ”.
(Kinh Trường A-hàm, kinh Thiện Sinh, số 16 [trích])
Với người tại gia thí chủ, phát tâm hộ trì Tam bảo, cung cấp bốn vật dụng thiết yếu mỗi ngày cho chư Tăng mà không hề lẫn tiếc, không biết mệt mỏi. Niệm niệm luôn thương kính người xuất gia, trong các hành động, trong mỗi lời nói, trong từng suy nghĩ đều bao hàm yêu thương, tôn kính, hộ trì. Đức Phật luôn nhắc nhở hàng đệ tử tại gia bố thí với tuệ, biết rõ quả phước của việc mình làm. Người xuất gia cần thực phẩm, y phục, thuốc men, phòng xá liền kịp thời đáp ứng, không khước từ. Làm được như vậy mới là đệ tử tại gia chân chính hộ trì.
Người xuất gia thọ dụng của tín thí với trách nhiệm rất nặng nề. Đó là thường chỉ dạy những điều lành cho thí chủ, ngăn ngừa không cho họ làm ác. Làm sao để nói cho người khác nghe nếu bản thân mình không hơn họ về đạo đức, từ bi và trí tuệ? Muốn được vậy người tu phải khuyên dạy với thiện tâm, phải cố gắng tu hành giới-định-tuệ thanh tịnh và trang nghiêm, là mô phạm ở đời. Những gì hàng đệ tử chưa nghe cần nói cho họ nghe rõ ràng, nếu đã nghe rồi thì cần phải hiểu cho chính xác. Nghe hiểu tỏ tường giáo pháp của Đức Phật rồi đức tin trong sạch vào Tam bảo sẽ phát sinh. Từ đây họ có thể chuyển hóa ba nghiệp thân khẩu ý, siêng năng tích phước hành thiện, tạo nền tảng cho phước báo của trời người.
Vì vậy, hai chúng xuất gia và tại gia như hai cánh của con chim, muốn bay cao và bay xa thì cần nâng đỡ lẫn nhau, giữ thăng bằng cho nhau. Hàng tại gia giữ vai trò hộ pháp, hàng xuất gia có nhiệm vụ hoằng pháp, cả hai cần liên kết và hỗ trợ nhau tu hành nhằm duy trì Chánh pháp thường trụ ở đời để lợi ích chúng sinh.
